غازان نامهغازاننامه، کتابی منظوم در تاریخ ایلخانان، به فارسی، اثر سرودۀ نورالدین محمد نوری اژدری، در سدۀ هشتم است. ۱ - معرفی اجمالینام کامل این کتاب غازاننامۀ منظوم است. تاریخ دقیق به گفتۀ خود نوری اژدری، [۱]
نوری اژدری، ج۱، ص۳۷۹، غازاننامۀ منظوم، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۲]
نوری اژدری، ج۱، ص۲۵، غازاننامۀ منظوم، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
سرودن نگارش این اثر به گفته مؤلف آن در سال ۷۵۸ آغاز شده و تا سال ۷۶۳ ادامه یافته است. [۳]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲۵، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۴]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۳۷۹، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
نام کامل این کتاب غازاننامه منظوم است سروده نورالدین محمد نوری اژدری است. خواندمیر [۵]
خواندمیر، ج۳، ص۱۹۱.
از شمسالدین کاشی به عنوان صاحب تاریخ غازانخان یاد کرده و افزوده که وی در زمان سلطان ابوسعید ایلخانی درگذشته است. صفا [۶]
ذبیحالله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، بخش اول، ص۳۲۷، تهران ۱۳۶۳ش.
نوری اژدری را پسر شمسالدین کاشی دانسته وگفته که وی اثر پدرش را به نام خود درآورده است. و مصحح غازاننامه [۷]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
اثری منظوم از شمسالدین کاشی را اثری مستقل از غازان نامۀ منظوم دانسته است.۱.۱ - اشعار غازاننامه برای غازانخانبیشتر اشعار غازاننامه دربارۀ غازانخان، ایلخان مغول ، است و به همین سبب این کتاب، غازاننامه نامیده شده است. [۸]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۵، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۹]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲۵، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
دربارۀ سرآیندۀ این اثر اطلاع چندانی در دست نیست. او تنها در خلال اشعارش دربارۀ خود اطلاعات مختصری داده و به تخلص خود، که «نوری» است اشاره کرده است. [۱۰]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲۲، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۱۱]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۳۷۹، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
در ابتدای این اثر مقدمۀ منثوری وجود دارد که اطلاعاتی درباره مؤلف داده استو اینکه احتمالاً کاتب غازاننامه، آن را یک قرن پس از سراینده، آن نگاشته است. [۱۲]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
۱.۲ - نوری اژدری پسر خواجه شمسالدین محمد اژدریبنا براین مقدمه، نوری اژدری که با لقبهای بلندی از او یاد شده، پسر خواجه شمسالدین محمد اژدری است که در ایام حکومت غازانخان مقام وزارت داشته است. [۱۳]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱۳، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
اما در صحت این مطلب تردید است، زیرا در هیچیک از آثاربجا در دورۀ غازانخان و همچنین کتابهایی که در ذکر وزیران است، ذکری از نام وی نیامده است تا بتوان این موضوع را به اثبات رساند. [۱۴]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
۱.۳ - آغاز سرودن کتاببنابه نوشته خود مؤلف، هنگام آغاز سرودن کتاب (نگارش ۷۵۸)، پنجاه سال داشته و بنا براین، احتمالاً تاریخ تولد وی در ۷۰۸ بوده است. [۱۵]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲۴، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
بنا بر اطلاعات مقدمۀ منثور کتاب، نوری در چهارده سالگی به تحصیل در علم طب و، نجوم و ریاضی مشغول بوده است و در همان زمان به مداوای سلطان اویس (ﺣﻜ: ۷۵۷ـ۷۷۶) که بیمار بود پرداخته و به همین سبب، مبلغ صد هزار دینار غازانی که مقرری پدرش بود دریافت کرده است. پس از آن تصمیم گرفت به نشانه تشکر اشعاری بسراید. [۱۶]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱۳، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
اما براساس تاریخ احتمالی تولد وی، سلطان اویس در آن هنگام هنوز به حکومت نرسیده بوده است. همچنین در مقدمه این اثر آمده است که نوری اژدری منظومهای ده هزار بیتی سروده است، اما اما این امر با شمارش ابیات منطبق نیست. [۱۷]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۴، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۱۸]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱۳، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
نوری اژدری اثرش را به نام سلطان اویس سروده است و در چندین جای کتاب، وی را مدح نموده است. [۱۹]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱۹، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۲۰]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲۶، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۲۱]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۸۲، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
۱.۴ - مذهبدرباره مذهب وی نیز میتوان گفت که تمایلات شیعی داشته و آقابزرگ طهرانی [۲۲]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، ج۱۹، ص۲۵۱.
او را در زمرۀ مؤلفان شیعه آورده، هرچند که وی در آغاز منظومهاش، به رسم سخنوران اهلسنت ، خلفای راشدین را نیز مدح کرده است. [۲۳]
مقدمه مدبری، ص۴، ج۱، ص۱۸، نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
۱.۵ - انگیزه نگارشانگیزه نگارش این منظومه، به تصریح نگارنده اینطور بیان داشته که چون به سن پیری رسیده و می خواسته نامش از روزگار محو نشود، دست به سرودن غازاننامه پرداخته است [۲۴]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲۴ـ۲۵، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
وی در تدوین اثرش از شاهنامه فردوسی پیروی کرده است. [۲۵]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲۵، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
سال درگذشت نوری اژدری مشخص نیست. ۱.۶ - مطالب کتابغازاننامه با اشعاری در ستایش خداوند ، در مراتب خرد و آفرینش عالم و ستایش حضرت محمد - صلیاللهعلیهوآلهوسلم -آغاز شده است [۲۶]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱۴ـ۱۹، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
و با مدح سلطان اویس جلایری [۲۷]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱۹ـ۲۱، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
ادامه مییابد. او اشعارش را با ذکر پادشاهی چنگیزخان ، اوگتای ، هولاکو ، اباقاخان، احمد تگودار، ارغون، گیخاتو و نبرد امرایی چون امیرنوروز ادامه میدهد. [۲۸]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲۷ـ۳۱، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۲۹]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۳۸ـ۵۱، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۳۰]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۵۷ـ۶۳، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۳۱]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۶۹ـ۷۰، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۳۲]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۹۴ـ۹۵، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
ضمن آنکه وی در خلال این اشعار، اخبار راجع به وقایعی که مربوط به غازانخان نیز بوده است ذکر کرده است [۳۳]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۸۲، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۳۴]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۸۷، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۳۵]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱۱۲ـ۱۱۵، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۳۶]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱۳۴ـ۱۳۷، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
۱.۷ - محتوامحتوای این اثر بیشتر درباره پادشاهی غازانخان است و از این پس به حکومت رسیدن غازانخان و وقایع جزئی آن پرداخته شده است، وقایعی چون جنگهای مختلف امیرنوروز، چون جنگ با ترکان، [۳۷]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱۳۷ـ۱۴۴، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
رفتن غازانخان به بغداد ، [۳۸]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱۷۴ـ۱۷۹، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
نامهنگاریهای امیرنوروز باه پادشاه مصر و شام ، [۳۹]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱۸۷ـ۱۸۸، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
وزارت رشیدالدین فضلالله، [۴۰]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲۲۴ـ۲۲۹، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
ازدواج غازان با کرامون خاتون، [۴۱]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲۵۸ـ۲۶۱، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
جنگ غازانخان با مصر و شام ، [۴۲]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲۸۴ـ۲۸۵، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
بازگشت غازان به آذربایجان و مهمان شدن توسط خواجهنصیرالدین طوسی ، [۴۳]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۳۰۶ـ۳۱۰، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
که البته این مطلب صحت تاریخی ندارد،. زیرا خواجه نصیرالدین طوسی (متوفی ۶۷۲) معاصر با هولاکوخان بوده است و در این زمان مذکور، در قید حیات نبوده است.در ادامه دوره دوم جنگ غازانخان با مصر و شام. [۴۴]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۳۱۰ـ۳۱۲، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
خطبه خواندن غازان. [۴۵]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۳۳۵ـ۳۳۸، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
از میان بردن آیینهای بد و بنیان نهادن آیینهای خوب، همچون از میان بردن رسم قمار و شراب ، [۴۶]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
اندرز دادن غازانخان به رعایا و ولیعهد قرار دادن اولجایتو ، [۴۷]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۳۶۵ـ۳۶۸، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
و بنا کردن قبّه مسجد و مدرسه ارس و ابواب البّر و موقوفات آن و شروطی که برای رعایایش مقرر کرده بود. [۴۸]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
آخرین مطلب کتاب وفات غازانخان است. [۴۹]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
در پایان ذکر شده است که کتاب این اثر توسط خطوطی شروانی در سال ۸۷۳ در تبریز بوده است. [۵۰]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
۱.۸ - خصوصیاتاین منظومه در قالب مثنوی و در بحر متقارب سروده شده و در آن از لغات کهن زبان فارسی استفاده شده است [۵۱]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۳۲، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۵۲]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱۱۵، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۵۳]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱۹۳، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۵۴]
مقدمه مدبّری، ص۶ـ۷
[۵۵]
براون، ج۳، ص۱۴۷ـ۱۴۸
و در آن حکایت و، لطیفه و، داستان [۵۶]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲۲۹ـ۲۳۳، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۵۷]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۳۱۶ـ۳۱۷، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۵۸]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۳۵۰ـ۳۵۱، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۵۹]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۳۵۴ـ۳۵۵، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
به کار رفته است و اشعاری در وصف بهار و [۶۰]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۲۲۰ـ۲۲۴، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
و شکار کردن غازانخان وجود دارد. [۶۱]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۱۶۰ـ۱۶۸، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
۱.۹ - ارزش ادبی و تاریخیغازاننامه در مقایسه با آثاری چون چنگیزنامه اثر احمد تبریزی و ظفرنامه اثر حمدالله مستوفی ، منظومهای متوسط سنجیده میشود و با اشکالات از لحاظ ادبی بر آن وارد است و از نظر تاریخی درخور توجه است و موضوع آن از روی کتاب جامعالتواریخ ، اثر رشیدالدین فضلالل ه، به نظم درآمده است. [۶۲]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۷، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
هرچند براون [۶۳]
براون، ج۳، ص۱۰۴.
غازاننامه را از نظر تاریخی و ادبی دارای امتیاز خاصی ندانسته است. [۶۴]
براون، ج۳، ص۱۰۴۸.
از این اثر تنها یک نسخه خطی وجود دارد که در کتابخانۀ کیمبریج موجود است. این نسخه نسخه منحصر به فرد و به خط نستعلیق است که ناسخ آن در تبریز آن را برای اوزونحسن نوشته است. [۶۵]
نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، ج۱، ص۷، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش.
[۶۶]
منزوی، ج۴، ص۳۰۰۸ـ ۳۰۰۹.
[۶۷]
ذبیحالله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج۳، بخش اول، ص۳۲۶، تهران ۱۳۶۳ش.
این منظومه در ۱۳۸۱ش، به تصحیح محمود مدبّری، در تهران به چاپ رسیده است.۲ - فهرست منابع(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی. (۲) خواندمیر. (۳) ذبیحالله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، تهران ۱۳۶۳ش. (۴) منزوی. (۵) نوری اژدری، غازاننامۀ منظوم، چاپ محمود مدبّری، تهران ۱۳۸۱ش. (۶) Edward G Browne, A Lliterary History of Persia, Cambridge ۱۹۵۶. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «غازاننامه»، شماره ۷۲۸۹. ردههای این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|